بررسی همزیستی قارچ های میکوریزی آربوسکولار در برخی از گیاهان دارویی و سبزی های همدان

چگونگی میکوریزی شدن 48 گونه گیاهی که در باغ گیاهان دارویی بوعلی سینا در همدان- شمال غرب ایران، رشد کرده اند، بررسی میدانی شد. رویهم رفته از گیاهان بررسی شده 39 گونه گیاهی دارای آربوسکول یا ویزیکول بودند و 9 گونه مانده احتمالاً میکوریز بودند، با اینکه آنها آربوسکول یا ویزیکول نداشتند، ولی میسیلیوم قارچ در پوست ریشه برخی از آنها دیده می شد. در میان گیاهان بررسی شده گیاهان شاهی، کلم، شببو، خاکشیر، چغندر، اسپناج، پنیرک، قیچ لوبیایی و باباآدم بدون همزیستی میکوریز آربوسکولی در ریشه خود بودند. درصد کلونیزاسیون میکوریز آربوسکولار در ریشه دیگر گیاهان از 32/37% در گونه خرفه تا 81/99% در گیاه توکریوم بود و میانگین آن در گیاهان بررسی شده46/82% بود. اسپورهای قارچ میکوریز آربوسکول از نمونههای خاک پیرامون ریشه 48 گونه گیاهی گردآوری شده شمارش شد. میانگین فراوانی اسپور در 10 گرم خاک هوا خشک شده 24/17 بود و دامنه آن از 3/33 در ده گرم نمونه خاک پیرامون ریشههای گونه اسپناج تا 35/38 در ده گرم نمونه خاک پیرامون ریشههای گل گاوزبان اروپایی بود. کلونیزاسیون ریشه و فراوانی اسپور در خاک پیرامون ریشه گیاهان خانوادههای گوناگون ناهمانند بود و آنها در گیاهان چند ساله کمی بیشتر از گیاهان یک ساله بود. بررسی هم بستگی میان ویژگی های آزمایش شده نشان داد که همبستگی مثبت و چشم گیری میان تنفس پایه خاک،تنفس برانگیخته،کربن آلی و درصد رس خاک است. از سوی دیگر همبستگی مثبت و چشم گیری میان کارایی آنزیم فسفاتاز اسیدی و قلیایی،درصد کلونیزاسیون میکوریزی ریشه و فراوانی اسپور و درصد شن دیده شد. این ویژگیها همبستگی منفی و چشم گیری با فسفر فراهم و درصد رس خاک داشتند. بنابراین شاید بتوان گزارش کرد که گونه های گیاهی بررسی شده برای زنده ماندن در خاکهای نابارور و شنی در برابر خاکهای بارورتر و رسی در اکوسیستم این باغ بیشتر وابسته به همزیستی میکوریزای هستند. در گام دیگری از این پژوهش چگونگی کلونیزاسیون ریشه گونههای گیاهی نامیکوریزی و برخی از گونههای گیاهی مشکوک در خاکی سترون و در گلخانهای با مایهزنی فارچهای همزیست بررسی شد. گیاهان بررسی شده از دو خانواده کنوپودیاسه (چغندر، سلمه تره، علف سالسولا (شور)، اسپناج) و براسیکاسه (شاهی، کلزا، کلم، ترب سفید، منداب و خاکشیر) بود. نمونهها در دو بخش استوانهای از جنس پی وی سی که دارای خاک سترون یکسانی بود، کاشته شدند.این بخشهای جدا شده با یک توری با سوراخ هایی به قطر 25 میکرومتری، خاک ریزوسفری را جدا میکرد. آزمایش کشت گلخانهای فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در 3 تکرار بود. فاکتورهای این آزمایش گونه گیاهی در 10 سطح (چغندر، سلمه تره، علف سالسولا (شور)، اسپناج، شاهی، کلزا، کلم، ترب سفید، منداب و خاکشیر) و مایه زنی خاک به قارچ همزیست در سه سطح (بدون مایه زنی، فارچ گلوموس موسه آ و آمیخته قارچ ها) بود. گیاهان در شرایط گلخانهای رشد کردند. پس از 60 روز هنگامی که بیشتر گیاهان به گام گلدهی رسیده بودند، ریشه و اندام هوایی گیاهان برداشت شد و خاک پیرامون ریشه در کشت گلدانی گردآوری شد و همانند خاک چسبیده به ریشه آزمایش شد. لایه خاک یک سانتیمتری زیر توری 25 میکرومتری همانند خاک ریزوسفری آزمایش شد. ویژگیهای بیولوژیک و شیمیایی مهم این خاکها جداگانه بررسی و آزمون شدند. چگونگی و درصد میکوریزی شدن ریشه گونههای گیاهی کشت شده و کارایی آنزیم فسفاتاز اسیدی و فلیایی ریشه نیز بررسی شد. ریشه گونههای گیاهی چغندر، سلمه تره، علف سالسولا (شور) و اسپناج از خانواده کنوپودیاسه و کلزا، کلم، ترب سفید و خاکشیر از خانواده براسیکاسه با قارچهای مایه زنی شده آلوده نشده بود ولی شاهی و منداب از خانواده براسیکاسه دارای همزیستی میکوریزایی بودند. درصد کلونیزاسیون ریشه این گونه های گیاهی به ترتیب 9% و 3% بود. اسپورهای قارچ آربوسکول میکوریز تنها در خاک ریزوسفری این گیاهان دیده و شمارش شد که میانگین آنها به ترتیب برابر 2/05 و 0/97 در ده گرم خاک خشک بود. فراوانی اسپورهای قارچ میکوریز در خاک چسبیده به ریشه منداب و مایه زنی شده با آمیخته قارچها (116/6 اسپور در ده گرم خاک) به گونه چشم گیری بیشتر از تیمارهای دیگر بود. فسفر فراهم در خاک چسبیده به ریشه گیاهان در برابر خاک ریزوسفری به گونه چشم گیری کمتر بود و کمترین فسفر فراهم در خاک چسبیده به ریشه شاهی در تیمار مایه زنی با قارچ گلوموس موسه آ ( mg/kg 1/01) اندازه گیری شد و بیشترین آن در خاک چسبیده به ریشه شاهی در تیمار بدون مایه زنی با قارچ ( mg/kg3/91) اندازه گیری شد. کارایی آنزیم های فسفاتاز اسیدی و قلیایی در خاک چسبیده به ریشه در برابر خاک ریزوسفری به گونه چشم گیری بیشتر بود. کارایی آنزیم های فسفاتاز اسیدی و قلیایی در خاک چسبیده به ریشه گیاه شاهی در تیمار مایه زنی با آمیخته قارچها به اندازه چشم گیری بیشترین و به ترتیب به µmol pnp g-1 soil h-18/10 و µmol pnp g-1 soil h-116/15 رسید. در برابر آن کمترین کارایی آنزیم فسفاتاز اسیدی و قلیایی در خاک چسبیده به ریشه کیاه کلزا درتیمار بدون مایه زنی با قارچ اندازه گیری شد.